خلاصه نویسی یا تکمیل نویسی؟
با توجه به اینکه یکی از مهمترین تفاوت های مطالعه برای کنکور سراسری با مطالعه برای دبیرستان در حجم زیاد و چندین برابر درس ها در سال کنکوری است، این افزایش حجم مطالب باعث میشود که جهت نظم دادن به درس ها در حافظه و نیز کاهش زمان های مرور حتما از مهارت خلاصه نویسی برای دروس عمومی و اختصاصی استفاده کنیم.
واضح است که در هفته های پایانی و نزدیک به کنکور نمی توان تمام جزوات ،کتاب ها و آزمون ها و نیز تست های کار شده را برای تمامی درس ها مطالعه و مرورهای چند باره داشت. در این دوره, داشتن خلاصه ای از نکاتی از پیش آماده کرده اید می تواند تاثیر به سزایی در روند و زمان مرور داشته باشد.
مشکل بسیاری از دانش آموزان این است که خلاصه نویسی را با تکمیل نویسی اشتباه می گیرند; در حالیکه, خلاصه نویسی روش های مخصوص به خود را داشته و اگر از آن ها پیروی نشود خلاصه ی شما تبدیل به کل متن کتاب می شود.
در این مقاله قصد داریم تا فواید خلاصه نویسی و روش ها و چگونگی نوشتن یک خلاصه ی درس مفید را برای شما بیان کنیم.
خلاصه نویسی:
یکی از تکنیک ها و اصول مطالعه که از ماه های اول درس خواندن برای کنکور باید اجرا و انجام شود ،مهارت خلاصه نویسی است که عمدتا هر چه به زمان کنکور نزدیک تر می شویم،استفاده و رجوع به آن اهمیت و کاربرد بیشتری پیدا میکند.تقریبا اکثر داوطلبان حرفه ای کنکور به تاثیر خلاصه برداری اهمیت اجرای آن در پیشرفت و یادگیری آگاهی دارند اما شیوه های درست خلاصه نویسی را نمیدانند.
خلاصه نویسی چیست؟
خلاصه نویسی درواقع نوشتن یک متن در قالبی کوتاه تر می باشد بگونه ای که خواننده بدون صرف وقت برای جزئیات کم اهمیت تر , به نکات و اصل مطلب پی ببرد.
ویژگی های مهم خلاصه نویسی:
- خلاصه و کلیدی باشد و حجم آن از حجم متن اصلی کمتر باشد.
- همه ی مطالب مهم و اصلی متن را به شما انتقال دهد و در ذهنتان تداعی کند.طوری که با مرور یادداشت های خود کل متن کتاب برایتان تداعی شود.
خلاصه نویسی معتبر و مفید باید دارای دسته بندی و رعایت اختصار در آن باشد.دسته بندی مطالب باعث میشود دقیقا مطالب به همان صورت دسته بندی ها به خاطر سپرده شوند و بعدها با سرعت زیادی قابل یادآوری و مرور باشند.در خلاصه نویسی از نوشتن کلمات و جملات اضافه خودداری کنید چونکه قرار است خلاصه نویسی ،یادآوری مطالب گذشته را برایمان آسانتر و سریعتر نماید،پس تا حد امکان سعی کنید به جای نوشتن کلمات از اشکال،پیکان،جداول و…با رنگ های مختلف استفاده کنید.چرا که استفاده از رنگ های مختلف در خلاصه نویسی باعث تقویت حافظه ی تصویری میشود ودر نتیجه مطالب را سریعتر به یاد می آورید و تا مدت ها میتوانید در حافظه ی خود داشته باشید.
خلاصه نویسی درختی:
یکی از مفید ترین روش ها برای یادداشت برداری است که معروف به شبکه مغزی، طرح سازمانی و نقشه ذهنی می باشد. این روش از لحاظ ساختاری شبیه شبکه های مغزی می باشد و در حفظ مطالب کمک فراوانی می کند.
خلاصه نویسی به کمک نمودار درخت حافظه:
برای رسم این درخت ابتدا باید هدفتان از خلاصه نویسی را در بالای صفحه یادداشت کنید و در کنار آن تاریخ خلاصه نویسی را نیز درج کنید چون ممکن است همین خلاصه برداری را بخواهید به روز رسانی کرده و مطالب جدید و مفیدی را به ان اضافه کنید. قدم بعدی این است که موضوع خلاصه نویسی را در گوشه سمت چپ از پایین صفحه بنویسید و ان را کادر بندی کنید . سپس از همین کادر خطی را به طرف گوشه سمت راست و بالای صفحه رسم کنید. حالا تنه اصلی درخت خلاصه نویسی را رسم کرده اید.اکنون که تنه اصلی درخت مشخص شده است, می توانید به درختتان شاخ و برگ بدهید. و در شاخه هایی که رسم کرده اید مطالب اصلی مرتبط را یادداشت کنید. در ترسیم این درخت و در تعداد شاخه هایی که رسم می کنید دستتان باز است و اگر باز هم مطلبی را مهم می دانید می توانید به تعداد شاخه ها اضافه کنید و مطالب را باز هم بیشتر کنید. خوبیه این درخت و این گونه خلاصه برداری کردن این است که تا میتوانید امکان شاخ و برگ دادن وجود دارد و هیچ گونه محدودیتی در این کار وجود ندارد.ولی چند نکته وجود دارد که با رعایت انها می توانید درخت خلاصه نویسی بهتری رسم کنید.
یکی از این نکته ها این است که در این درخت تنها از کلمات کلیدی استفاده کنید. کلمات کلیدی کلماتی هستند که وقتی انها را می شنوید بتوانید مابقی مطالب را هم به یاد بیاورید.سعی کنید جملاتی که یاداشت می کنید زیاد طولانی نباشد تا درختی که رسم کرده اید در عین سادگی اکثر مطالب را در خود جای داده باشد و همچنین زیبا باشد.با نوشتن کلمات کلیدی به ذهنتان این فشار را وارد می اورید که وارد کار شده و خودش بقیه مطالب مرتبط را یاداوری کند و خیلی نیازمند کمک رسانی نباشد و در واقع با این کار ذهن خود را همواره فعال و خودجوش نگه می دارید.
یکی دیگر از راهها برای ترسیم درخت حافظه بهتر, استفاده از رنگهای مختلف است. برای رسم تنه اصلی می توانید از یک رنگ خاص و قابل توجه استفاده کنید و نیز شاخه های اصلی را نیز با یک رنگ دیگر بکشید و در نهایت زیر شاخه ها را هم به رنگ دیگری بکشید. این کار هم به جذابیت درختتان می افزاید و هم چشم نواز بوده و شما را علاقه مند به مرور و ادامه کار می کند.
نکته**سعی کنید درختتان در عین حال که کلیه مطالب مهم را در خود جای داده است, ساده و گیرا هم باشد و از پرگویی در این کار بپرهیزید.
نمونه ی خلاصه نویسی:
- مواردی که فقط خون روشن از آن ها عبور می کند:
- قلب خرچنگ دراز
- سرخرگ پشتی ماهی
- سرخرگ پشتی و شکمی خرچنگ دراز
- آئورت درانسان
- مواردی که فقط خون تیره از آن ها عبور می کند:
- قلب کرم خاکی
- قلب ماهی
- سیاهرگ شکمی ماهی
- سرخرگ شکمی ماهی
- سرخرگ ششی انسان
- بزرگ سیاهرگ های زیرین وزبرین
- سیاهرگ کلیه
- سرخرگ بند ناف جنین
- مواردی که هم خون روشن وهم تیره از آن ها عبور می کند:
- قلب خزندگان
- قلب پرندگان و پستانداران
- دومین شبکه مویرگی درکلیه
- شبکه مویرگی درون پرز
- شبکه مویرگی اطراف کیسه های هوایی شش ها
دلایل مهم دیگر بر ضرورت خلاصه نویسی:
در آزمون های مهم که در نیمسال اول و دوم به عنوان آزمون های جمع بندی مبحثی و کلی برگزار میشوند،سرفصل ها و بودجه بندی ها زیاد میشوند.در این زمان داوطلب نگران فراموشی درس ها و کمبود زمان برای مرورهای متعدد خود است.هیچ داوطلبی نمیتواند بگوید که شب آزمون قادر به مرور تمام مباحث و درس هاست .زیرا که بار روانی آزمون و نیز حجم بالای مطالب ،مرور این دروس را در شب آزمون غیر ممکن می سازد.
نکته ی طلایی:
تنها راه نفوذ اطلاعات به حافظه و نیز تسلط به مباحث ،مرورهای مکرر بوسیله ی خلاصه برداری ها است.چرا که مباحث و برنامه ریزی های درس خواندن برای کنکور بسیار گسترده هستند و مغز در این مدت نیاز به برنامه ی مرورهای هدفمند شده ای دارد تا بتواند در موقع مقرر از اطلاعات بایگانی خود در این مدت استفاده نماید.
خلاصه نویسی تکمیل نویسی یا دوباره نویسی نیست:
همین دیدگاه غلط در مورد این مهارت باعث میشود که از دید شما خلاصه نویسی کاری بیهوده و وقت گیر بیاید و یا با وسواس زیاد مشغول به نوشتن تمام مطالب شوید بجای اینکه فقط نکات کلیدی و مباحث برجسته را یادداشت کنید.واضح است که چنین خلاصه ای ارزش دوباره خوانی ندارد و در مقابل باعث میشود انگیزه ی خود در را در مورد خلاصه نویسی از دست داده و خسته و بی حوصله شوید.
توجه:
معتبرترین و بهترین خلاصه ،خلاصه ای است که در خود کتاب و یا جزوه و در حاشیه ی صفحات نوشته شود.این کار هم باعث از بین رفتن وسواس در خلاصه برداری میشود وهم باعث میشود مغز این نکات برجسته را توسط حافظه ی تصویری بارها و بارها با رجوع شما به آن صفحات یادآوری نماید.
سوالات متداول خلاصه نویسی
آیا میتوان به چکیده و خلاصه ی کتاب های کنکوری بسنده کرد ؟
باید دقت داشت که در این نوع خلاصه ها مطالبی که به نظر آن شخص مهم و کلیدی بوده اند نوشته شده اند که با ساختار ذهنی و میزان درک و تسلط وی از مطالب دسته بندی میشوند.مثلا وقتی یک داوطلب ضعیف یا متوسط جزوه ی یک داوطلب قویتر از سطح درسی خود را و یا حتی خلاصه برداری های یک استاد بنام کنکور را میخواند،در نظرش بسیاری از مطالب غیر قابل درک ،برخی مباحث بی اهمیت و یا مباحثی از نظر او مهم به نظر می آیند ولی در خلاصه ها نیامده اند و حال باید خودش آنها را به نوشته ها اضافه کند به زبان دیگر ((خلاصه نویسی هر فرد مختص همان فرد است)).
چه زمانی مناسب شروع خلاصه نویسی است؟
هرچه زودتر بهتر!! هرچه زودتر شروع به خلاصه نویسی کنید کار شما در نهایت بسیار راحتتر خواهد بود. پیشنهاد ما به داش آموزان دبیرستانی این است که از دوم دبیرستان شروع به خلاصه نویسی کنند.
در ابتدا شاید به نظرتان نوشتن خلاصه نویسی کاری وقتگیر باشد و حس کنید وقتتان را بیهوده صرف نوشتن گذاشته اید اما باید به این نکته هم توجه داشته باشید که صرفه جویی در زمان محدود یک داوطلب کنکوری از الان یکی از فواید مهم خلاصه نویسی است و زمانی که برای مرور مطالب در ماههای آینده صرفه جویی میشود چندین برابر زمانی است که صرف تهیه ی خلاصه نویسی میشود.
نحوه استفاده از خلاصه برداری ها و حاشیه نویسی ها در دوران جمع بندی
اصول یادگیری می گوید که خواندن به تنهایی کافی نیست چرا که آموخته ها به راحتی فراموش می شوند لذا زمانی مطالعه کیفیت خواهد داشت که برای تثبیت بیشتر در حافظه و کمک به یادآوری مطالب ، از نکته برداری ، حاشیه نویسی و خلاصه نویسی استفاده شود.
با توجه به اینکه در دوران مرور و جمعبندی بهترین منبع استفاده از خلاصه نویسی ها ، یادداشت برداری ها و حاشیه نویسی ها می باشد لذا این سوال برای بسیاری از داوطلبان به وجو آمده که چگونه باید برای این منابع برنامه ریزی شود تا استفاده حداکثری از این منابع داشته باشید.
توجه داشته باشید که در صورتی میتوانید از این منابع در دروان جمعبندی استفاده کنید که حتما موارد زیر را به صورت درست و تکنیکی انجام داده باشید تا بتوانید به مرور از آنها اکتفا و اطمینان کنید در غیر اینصورت استفاده از خلاصه های آماده یا درسنامه های حرفه ای برخی کتب جمعبندی ، پیشنهاد می شود.
نکته:خلاصه نویسی هر درس با درس دیگر فرق می کند .
شما نباید همزمان با خواندن یک متن ، دست به قلم شوید و خلاصه نویسی کنید این روش خلاصه نویسی نیست بلکه کپی از کتاب و بصورت یک جزوه دست نویس است.
خلاصه نویسی و یا حاشیه نویسی حتما باید بعد از مطالعه دقیق و درک کامل از متن تهی شود و بهترین خلاصه نویسی و حاشیه نویسی ، شیوه ای است که بتوانید با مرور آن در بازه های زمانی بعدی ، حداکثر مطالب ان مبحث را بیاد آورید.
همانطور که گفته شد خلاصه نویسی و حاشیه نویسی و حتی نکته برداری یک مهارت است. مهارتی که ابتدا باید بخوبی اصول آن را بدانید بعد به تمرین به تسلط برسانید. از اصول حاشیه نویسی و خلاصه نویسی این است که کلمات اضافی و بیخود متن حذف شوند و تا جایی که می توانید از فلش و علائم استفاده کنید
مسلما دروس محاسباتی به دلیل این که بیشتر فرمولی و مسئله ای هستند تا متنی لذا حاشی نویسی و نکته برداری راحتری دارد مثلا می توان با چند تا فرمول بیشتر مسائل کره زمین را حل کنید ! اما توجه داشته باشید که دروس حلیاتی و محاسباتی چون به روش ها و تکنیک های متنوعی حل می شوند لذا توصیه می شود یک دفتر تکنیک تست زنی برای این دروس داشته باشید و هر تیپ تستی که با راه حل سریع و تاکتیکی دیدید در ان ثبت کنید.
همانطور که در ابتدا نیز اشاره شد شما باید تا می توانید به رو نموداری و جدولی نکته برداری داشته باشید روشی که مدتی است برخی مولفین کتب کنکوری به عنوان درسنامه منتشر نموده اند.محتوای نموداری به دلیل افزایش تسلط در حافظه بصری باعث می شود خیلی راحتر از محتوای نکته برداری شده استفاده ببرید.
حاشیه نویسی و یا خلاصه نویسی را با تنوع در سبک نوشتن برای خود جذاب کنید. مثلا به جای نوشتن رو کاغذهای سفید تنوع ایجاد کنید و با کاغذهای رنگی آشتی کنید این کار باعث می شود نکته بردای را با لذت و تمرکز بیشتری انجام دهید.
همیشه توصیه می کنیم هر نکته ای که از حل تستی متوجه شدید در جایی یادداشت کنید این بهترین منبع کنکوریت میشه برای مرور.
متاسفانه برخی داوطلبان همیشه سعی دارند نکته برداری و خلاصه نویسی هاشون از خود کتاب درسی هم کاملتر بشه ! از این نکته غافل نشوید شما بعد از فهم دقیق و شفاف درس باید نکته برداری را انجام دهید.نکته برداری باعث میشه حداکثر مطالب را در حداقل زمان به یاد بیاورید.
نکته: به داوطلبان سطح ضعیف تا متوسط توصیه می شود حتما با نظر یک کارشناس کنکوری برنامه مرور و جمع بندی خود را به دقت مشخص کنند تا خیالشان از بابت پوشش همه مباحث خوانده شده و مهم کنکور ، راحت باشد.
قبل از اینکه از خود آزمون بگیرید می توانید یک نیم نگاهی به خلاصه ها و نکات نوشته شده خود جهت یادآوری جزئی قبل از آزمون داشته باشید . سپس وارد آزمون شبیه ساز شده و بسته به تعداد تست هایی که قادر هستید در یک تایم مشخص پاسخ دهید ، آزمون را شروع و بعد از پایان یافتن آزمون و البته ۱۰ دقیقه استراحتی کوتاه ، حال به سراغ تحلیل آزمون خود بروید.
سعی کنید از روی خلاصه ها ، یادداشت برداری ها و نکته برداری های خود ، اشکالات آزمون را بررسی و رفع کنید و در بار اول مستقیم به سراغ جزوات و کتب آموزشی نروید.
رفع اشکال از طریق خلاصه برداری ها و یادداشت برداری و حاشیه نویسی ها باعث می شود تحلیل آزمون را سریعتر انجام دهید و وقت باقیمانده را برای رفع اشکالات و جاهایی که فراموش شده اند و نیاز به مرور مجدد دارند ، بگذارید و از طرفی دیگر تعداد تست زنی های شما نیز بیشتر می شود و این برابر است با مرور چندین باره مباحث مختلف.